Lavantada Kalite!

Neler var?

Kalite kavramı, ISO 3515 standardı, Angustifolia cinsi lavanta yağı kalitesi ; 22 farklı üreticiye ait angustifolia türü lavanta yağı analizlerinin değerlendirilmesi.

Ülkemizde son yıllarda lavanta ve lavanta ürünlerine özellikle de lavanta esansiyel yağına gün geçtikçe artan bir ilgi söz konusu. Bu ilginin başlıca sebebinin ise Isparta Kuyucak köyünde bulunan Lavandula Intermedia (melez lavanta) tarlalarının yerli turistlerin ilgisini çekmesi ve sosyal medya üzerinden yaptıkları paylaşımların neticesi olarak düşünmek çok da yanlış olmaz.

Tarlaların yarattığı görsel şölenin, ayrıca ulusal basında çıkan lavanta yağından elde edilebilecek gelirlere dair birçok haberin de etkisiyle lavantaya ilgi duyan pek çok kişi de lavanta üretimine yönelmiş durumdadır.

Türkiye’de takribi 5000-6000 dekar alanda lavanta ekilmiş durumdadır. Ekili alanların oldukça büyük bir kısmı (4000-5000 dekar) Intermedia cinsi (melez) lavantadır. Son 3-4 yıl içerisinde ise 1000-2000 dekar arasında da Lavandula Angustifolia (tıbbi lavanta) dikimi yapıldığı düşünülmektedir. Lavanta yağına ticari anlamda bakmak gerekirse, talep gören lavanta yağının Angustifolia türüne ait olduğu bilinmektedir.

Ülkemizde ekili alanın tıbbi lavanta için 2000 dekar olduğu düşünüldüğünde ve komşumuz Bulgaristan’da ekili alanın 70.000 dekar olduğu göz önüne alındığında ülke olarak Angustifolia cinsi lavanta üretiminde daha uzun yıllar yol almamız gerektiği aşikardır.

Tıbbi ve aromatik bitkilere dair üretim sektörünün özellikle Angustifolia türü lavanta üretiminin henüz yeni yeni gelişmesi sebebi ile fazla detay bilgi sahibi olunmaması ve özellikle de bu ürüne ait detay bilgilere haiz olan üretici sayısının az olması sebebi ile türe ait yağın kalitesi konusunda kulaktan dolma bilgilerin gerek üreticilerde gerekse tüketicilerde dolaştığı görülmektedir.

Bu konuya biraz açıklık getirmek özellikle de yağ kalitesini anlamak için öncelikle “kalite” kelimesinin ne demek olduğunu ve dünyada kalitenin nasıl belirlendiğine bir göz atmamız gerekmektedir.

Kalite (Qualites) Latince "nasıl oluştuğu" anlamına gelen "qualis" kelimesinden gelmektedir. Buna göre kalite hangi ürün veya hizmet için kullanılıyorsa, onun ne olduğunu ifade etmeye yöneliktir. Uluslararası Standartlar Örgütü ISO’nun kalite tanımına göre kalite, “bir mal ya da hizmetin belirli bir gereksinimi karşılayabilme yeteneklerini ortaya koyan karakteristiklerin tümüdür.”

ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü, The International Organization for Standardization), dünya çapında ulusal standart organlarının (ISO üye organları) federasyonudur. Uluslararası Standartların hazırlanması çalışmaları normalde ISO teknik komiteleri aracılığıyla gerçekleştirilir. Teknik komitenin oluşturduğu bir konu ile ilgilenen her üye organın bu komitede temsil edilme hakkı vardır. ISO ile uyumlu hükümet ve hükümet dışı uluslararası kuruluşlar da çalışmalarda yer almaktadır.

Teknik komitelerin ana görevi Uluslararası Standartlar hazırlamaktır. Teknik komiteler tarafından kabul edilen Taslak Uluslararası Standartlar oylama için üye organlara dağıtılır. Uluslararası Standart olarak yayınlanması, oy kullanan üye organların en az %75'inin onayını gerektirir.

Kalite kavramını ve ISO’yu ve çalışma prensibini kısaca açıkladıktan sonra Lavanta yağının kalitesi hakkında ISO’nun belirlemiş olduğu standart hakkında bilgiler vermeye çalışacağız.

ISO Lavanta yağı kalitesini belirlemek için 3515, ISO/TC 54, Essential Oils (Uçucu Yağlar) dokümanını yayınlamıştır. Belge Uçucu Yağlar Teknik komitesi tarafından yayınlanmıştır ve 3. Baskısı 2002 yılında yapılmıştır. Böylelikle 1987 yılında revize edilen ikinci baskı iptal edilmiş ve değiştirilmiştir.

Bu Uluslararası Standart, kalitelerinin değerlendirilmesini kolaylaştırmak amacıyla lavanta yağının (Lavandula angustifolia Mill.) içeriklerinin belirgin özelliklerini orijinlerine göre belirtir.

Buna göre Lavanta yağı içerisinde bulunan etken maddelere baktığımızda standardın etken içerikler için belirlemiş olduğu minimum ve maksimum değerleri orijinlerine yüzdesel olarak incelenmelidir.İlgi duyanlar için iletebiliriz.

Ülkemizde üretimi artan Lavanta ve buna bağlı olarak Lavanta yağının kalitesinden bahsedilirken kalite kriteri olarak yaygın kanı olarak Camphur etken maddesine bakmak gibi bir algı vardır.

Oysaki bu etken madde, pratikte Intermedia ve Angustifolia lavanta türlerine ait kaliteyi tek başına belirlemek için kullanılan bir madde değildir. Camphur, türe dair hızlı karar verebilmek adına bakılan ilk madde olabilir. Zira Intermedia türünde Camphur oranı ortalama %5 (yüzde 5) mertebesinde iken (yüzde 12’ye kadar çıkabilir), Angustifolia da bu oran daha düşüktür, hatta yok denecek kadar azdır. ISO 3515’e göre ise kabul edilebilecek maksimum oran %,0,5 (Binde beş)’tir. Özetle camphur esasen sadece ve sadece iki türü birbirinden ayırmada kolaylık sağlamaktadır. Öte yandan camphur oranın yüksek veya az olması, Intermedia türünün Angustifolia türünden daha iyi veya daha kötü olduğu anlamına da gelmemektedir. Intermedia türünde yüksek oranda bulunan Camphur etken maddesisin kullanım alanına bağlı olarak istendiği durumlarda söz konusudur. Angustifolia türündeki camphur oranın düşük olması sebebi ile özellikle tıbbi amaçla kullanım alanında bu türün kullanılması daha uygundur.

Ülkemizde hatalı uygulanan diğer bir yaklaşım da “Linalol ve Linalyl Acetate miktarı toplamının %50 üzerinde olması gerektiği”dir. Oysa standardı incelediğimizde bu tarz bir toplamdan bahsedilmediği ve Linalol için minimum %25 maksimum %38 arasında olması gerektiği, Linalyl Acetate için ise minimum %25 maksimum %45 arasında olması gerektiği açıkça görülmektedir. Yani toplamlarının %50 ve üzerinde olması gerektiği yaklaşımı da standarda göre değerlendirdiğimizde bir anlam ifade etmemektedir.

2019 yılında Türkiye’de üretimi yapılmış Angustifolia türüne ait lavanta esansiyel yağının GC-MS (Gaz Kromatografisi) analiz neticelerinin özetine bakıldığında yukarıda bahsettiğimiz Camphur odaklı yaklaşımın kaliteli esansiyel yağ konusunda yapılan yorumların farklı boyuta taşınabileceğini açıkça ortaya koymaktadır.

22 farklı reticiye ait GC-MS Gaz Kromatografisi Analiz neticeleri

22 farklı üreticiye ait Angustifolia cinsi Lavanta esansiyel yağı analizlerinin neticelere göre, sadece Camphur oranına bakılarak bir değerlendirme yapıldığında 17 yağın bu değeri sağladığı (kaliteli olduğu algısı), Linalol ve Linalyl Acetate toplamı %50 olarak bakıldığında ise 19 yağın ise bu değeri sağladığı düşünülebilir.

Oysaki, ISO3515 standardının Angustifolia türü için istemiş olduğu tüm kriterlere tam uyum sağlaması gerektiği göz önüne alınarak analizler incelendiğinde, sadece iki lavanta yağının standardın belirlemiş olduğu alt ve üst limitler içinde kaldığı ve standarda göre kaliteli olduğu net bir şekilde söylenebilir.

Bu sebeple Angustifolia türü Lavanta yağı kalitesini değerlendirirken sadece 1 etken maddeye bakarak değerlendirme yapmak veya 2 etken madde toplamının değerini göz önüne almak yanıltıcı olmaktadır.

Bu sebeple Angustifolia cinsi tıbbi lavanta yağı kalite kriterleri incelenirken bakılması gereken etken maddenin sadece camphur değil, analiz neticelerine göre tüm etken maddelerin tamamının standarda tam uyum sağlayıp sağlamadığı olmalıdır. Ancak bu şekli ile değerlendirildiğinde incelenen yağın kaliteli olup olmadığına dair bir yorum yapılabilir. Ayrıca GC-MS analiz neticelerinin standarda uygun olduğu durumlarda bile, esansiyel yağın depolama koşullarının ilerleyen süreçte kalitesine etki edebileceği unutulmamalıdır.

Sonraki yazılarımızda Lavanta yağı içerisindeki etken maddelerin faydalarının neler olduğuna göz atacağız ve her bir etken maddeyi açıklayacağız.

ISO Lavanta uçucu yağının içerik standardı haricinde, Esansiyel uçucu yağlara ait farklı konularda da birçok standart belirlemiştir. İlgi duyanlar için bu standartlar ve açıklamaları da aşağıda sıralanmıştır.

• ISO / TR 210, Uçucu yağlar - Paketleme, iklimlendirme ve depolama için genel kurallar

• ISO / TR 211, Uçucu yağlar - Konteynerlerin etiketlenmesi ve işaretlenmesi için genel kurallar

• ISO 212, Uçucu yağlar - Numune alma

• ISO 279, Uçucu yağlar - 20 ° C'de bağıl yoğunluk tayini - Referans yöntem

• ISO 280, Uçucu yağlar - Kırılma indeksinin belirlenmesi

• ISO 592, Uçucu yağlar - Optik rotasyonun belirlenmesi

• ISO 709, Uçucu yağlar - Ester değerinin belirlenmesi

• ISO 875, Uçucu yağlar - Etanolde karışabilirliğin değerlendirilmesi

• ISO 1242, Uçucu yağlar - Asit değerinin belirlenmesi

• ISO 11024-1, Uçucu yağlar - Kromatografik profiller hakkında genel rehberlik - Bölüm 1: Standartlarda sunum için kromatografik profillerin hazırlanması

• ISO 11024-2, Uçucu yağlar - Kromatografik profiller hakkında genel rehberlik - Bölüm 2: Uçucu yağ numunelerinin kromatografik profillerinin kullanması